Over de bijzondere samenwerking van Cultuuronderwijs Utrecht (Co-Utrecht) met Brede School Hoograven

CO-Utrecht, onderdeel van Creatief Vermogen Utrecht, zet zich in om het creatief vermogen van zowel kinderen als leerkrachten te versterken op diverse scholen, waaronder de Brede School Hooggraven. Samen richten ze zich cultuuronderwijs voor een wel hele speciale doelgroep: jonge kinderen van 2 tot 6 jaar. Het doel? Een samenhangend en ontwikkelingsgericht aanbod voor kleuters én peuters. Dankzij hun meerjarige samenwerking kunnen ze nu nog meer focus leggen op de doorgaande leerlijn tussen peuters en kleuters, evenals de verbinding tussen binnen- en buitenschools aanbod.

Op deze manier werken CO-Utrecht en de Brede School Hooggraven eraan om de samenhang in activiteiten te versterken, de creativiteitsontwikkeling te stimuleren en de kansengelijkheid van leerlingen in de wijk Hoograven te vergroten. Door een doorgaande lijn te creëren, zorgen ze voor herhaling, oefening, verfijning en verdieping in het aanbod. Zo geven ze kinderen de ruimte om hun (werkelijke) talenten te ontwikkelen!

Wat gebeurt er bij de peuters?

Een professionele kunstenaar prikkelt in drie belevingen alle zintuigen van de peuters; de kinderen voelen de vibratie en klanken van muziek, ervaren hun lichaam bij dans, laten zich meevoeren in de fantasie van theater/poppenspel of onderzoeken verschillende beeldende materialen en technieken. Ontdekken, onderzoeken en verwondering staan hierbij centraal. De korte, interactieve voorstellingen stimuleren de taalontwikkeling en dragen bij aan zowel de sociaal-emotionele als de motorische ontwikkeling van het jonge kind.

Wat gebeurt er bij de kleuters?

In de lessen bij de kleuters worden door kunstvakdocenten creatieve en speelse werkvormen aangeboden waarmee het kind vanuit eigen mogelijkheden kan onderzoeken en ontdekken:

• Zij stimuleren de verbeelding en prikkelen de zintuigen;
• Zij leren de kinderen technieken en vaardigheden die bij de kunstdiscipline horen en doen dit op het niveau van het kind;
• Zij stimuleren expressie in een veilige sfeer waarbij plezier centraal staat;
• Zij nemen kinderen mee in een creatief proces van onderzoeken/creëren/presenteren en reflecteren.

Deskundigheidsbevordering

Met de belevingen en lessen wil CO-Utrecht ook de pedagogisch medewerker en leerkracht inspireren en motiveren om de aangeboden creatieve werkvormen ook eens zelf toe te gaan passen. Zo worden peuters en kleuters ook door het jaar heen gestimuleerd in hun creativiteitsontwikkeling en kan er herhaling plaatsvinden van dat wat is aangeboden.

Creatief Vermogen Utrecht en de Pabo werken samen. Vanuit CVU bieden we een deskundigheidprogramma waarin derdejaars pabo-studenten een kijkje nemen in de keuken van Creatief Vermogen Utrecht. Studenten bezoeken de culturele partners die hen inspiratie bieden en kennis delen. De serie creatieve lessen die de studenten ontwikkelen worden op hun eigen stageschool getest met een vervolg waarbij de resultaten met de culturele partners worden gedeeld.

Eerder lieten we twee studenten aan het woord over het eerste werkbezoek aan de culturele partners. Dit keer spraken we met een cultureel partner over het project. Peter Sambros, artistiek leider van de Muziekroute vertelt:

“Ik was heel nieuwsgierig naar de pabo-studenten. Onze muziekdocenten werken als team samen met leerkrachten. Als die combinatie goed samenwerkt, levert dat een hele mooie muziekles op. Ik was benieuwd naar het inzicht dat de studenten al zouden hebben in creatieve processen: wat hebben ze daar al over geleerd, wat weten ze al?

Gezamenlijke leervraag
Bij het eerste bezoek van de studenten heeft Peter hen in vogelvlucht meegenomen in de Muziekroute: van de lange leerlijn muziek met de Muziekroutekaart en filmpjes van lessituaties, voorstellingen en ensembleweken. Vervolgens hebben de studenten hun lesplannen toegelicht. Met elkaar zijn de plannen besproken, waarbij ook Peter de reageerde op de plannen maar vooral de groep meenam om op elkaar te reageren. Peter: “Heel mooi was dat een gezamenlijke leervraag helder werd, los van praktische tips op het lesplan. Die vraag ging over de balans tussen het directief aanbieden van materiaal in je les en het ruimte geven voor creativiteit van de leerling. Het bleek dat ze dat het moeilijkste onderdeel vonden, maar zich er wel heel erg bewust van waren. Hun denken daarover was al ver, ze beseften heel goed dat een te gekaderde opdracht niet zoveel in het proces oplevert.”

Ritmes en ridders
“Het was verrassend om te zien dat de studenten best veel gedaan hebben met de werkvormen die we aanbieden en die zich ook eigen konden maken. Een praktisch voorbeeld: ik vertelde over namen van fruit die we gebruiken bij ritmische oefeningen: ap-pel bijvoorbeeld. Een van de studenten werkte met het thema middeleeuwen en koos vervolgens woorden als ‘harnas’ zodat de ritmische oefeningen aansloten bij zijn thema.

De waarde van het proces
In de nabespreking vertelden de studenten hoe hun lessen verliepen. Waar ze tegenaan liepen in hun lessen bleek aan te sluiten bij de eerder geformuleerde leervraag. Peter: “Ze merkten dat als je als leerkracht te dwingend wordt dat tot allemaal dezelfde eindresultaten leidt bij de kinderen. Het viel me daarnaast op dat ze zelf erg genoten van het proces met de kinderen en dat de eindresultaten er minder toe doen. Ze zagen mooie dingen gebeuren: kinderen die het heel lastig vonden zelf iets te verzinnen, maar ook kinderen die ineens de leiding namen.”

Leerkrachten van de toekomst
“Voor de Muziekroute is de muzikant in de klas van onschatbare waarde, die neemt een wereld mee in de klas en kan een nieuw of ander rolmodel zijn. Maar in de samenwerking met de leerkracht is het dan heel belangrijk dat de nieuwe lichting leerkrachten open staat voor creativiteit. Dat ze de waarde inzien van creatieve processen, zonder heel concreet eindresultaat. En dat bleek bij deze groep!”

Creatief Vermogen Utrecht is een samenwerking rijker: Hogeschool Utrecht Pabo is partner van CVU. De Pabo met haar toekomstige leerkrachten, creatieve partnerschappen van kunstenaars, leerkrachten én kinderen werken samen! De samenwerking werd voorafgegaan door een onderzoek vanuit CVU, uitgevoerd door Linda Rosink (Kopa), over hoe de samenwerking eruit kan zien.

Derdejaars studenten ontwerpen cultuuronderwijs door kunst te verbinden met wereldoriëntatie. Binnen het programma Kind in de wereld, krijgen studenten inzicht in actuele maatschappelijke en/of technologische vraagstukken en onderzoeken nieuwe vormen rondom deze ontwikkelingen door ze bespreekbaar te maken met leerlingen. Vanuit CVU bieden we een deskundigheidprogramma waarin derdejaars pabo-studenten een kijkje nemen in de keuken van Creatief Vermogen Utrecht. Studenten bezoeken de culturele partners die hen inspiratie bieden en kennis delen.  De serie creatieve lessen die de studenten hebben ontwikkeld, worden op hun eigen stageschool getest met een vervolg waarbij de resultaten met de culturele partners worden gedeeld.

In twee voorbereidende bijeenkomsten gaf Pabo-docent Lydia Schröder de deelnemende culturele partners een introductie over de Muzische methode Go. Vanuit CVU gaven Jolanda Schouten (HKU) en Sanne Wichman (De Dansers) de pabo-studenten een introductie  over Creatief Vermogen, de samenwerking in het netwerk, De Diamant en andere parels uit het netwerk.

Tonke Koppelaar, illustrator, bracht de introductie in beeld in twee illustraties.

Met de Filmeducatie van Hoogt on Tour ontwikkelen leerlingen de kennis, vaardigheden en mentaliteit om film, beeldtechniek en beeldtaal te onderzoeken, te begrijpen en toe te passen. In het dagelijks leven en bij het vertellen van hun eigen verhaal. Hoogt on Tour heeft partnerschappen met de Nieuwe Regentesseschool en sinds dit jaar met Op Avontuur. Linda Eversteijn is coördinator educatie bij Hoogt on Tour sinds maart 2020. Patrick Onderweegs is filmmaker en docent bij het Grafisch Lyceum Utrecht en is als vakdocent betrokken bij Hoogt on Tour. Zij vertellen over de nieuwe samenwerking met Op Avontuur.

‘Het programma met Op Avontuur is net gestart en duurt twee jaar. De feestelijke kick-off die we verzorgen bij de start van een project moest dit keer in oktober last minute online gedaan worden. Een van de resultaten daarvan is de leuke video die onze vakdocenten maakten. Naast een kick-off moment bestaat ons programma uit twee studiemiddagen voor leerkrachten van de school en uit drie lessenreeksen. De eerste lessenreeks wordt gegeven door onze vakdocenten. De tweede lessenreeks ook, maar halverwege vindt een ‘switch’ plaats en komt er meer gewicht bij de leerkracht te liggen. De derde reeks wordt gegeven door de leerkracht, maar met ondersteuning van onze vakdocent. We sluiten het project af met een filmfestival waar alles wat de leerlingen gemaakt hebben te zien is.’

Blokkendoos
Iedere reeks bestaat uit modules, zoals storytelling, geluidseffecten, geluid opnemen, storyboard, fictie, documentaire, iMovie/montage, visual effects. Linda: ‘De modules zijn een soort blokken in een blokkendoos,  ze kunnen afzonderlijk gebruikt worden maar je kunt ze ook stapelen’. We ontwikkelen de modules, terwijl we ze geven. We gebruiken de ervaringen in de lessen om de modules te verbeteren, vertelt Patrick: ‘Er is ruimte voor feedback. We evalueren elke module met de leerkrachten samen. Ook is er een A- en een B-versie van elke module. In de A-versie zijn er meer kaders. Leerlingen krijgen bijvoorbeeld de opdracht om een hele korte film te maken met een bestaand verhaal. De vrijheid ligt daarbij in hóe ze dat script uitvoeren en in beeld brengen. Bij een B-versie schrijven ze zelf het verhaal.’

Animatiestudio
Op school richt Hoogt on Tour een lokaal in als mediastudio. ‘Denk aan animatietafels, een greenscreen en een kast vol filmapparatuur. De mediastudio blijft op school en kan dus altijd gebruikt worden. De kleuters werkten vorige week met het green screen. Ze verzonnen een wereld waar ze graag wilden zijn, bijvoorbeeld een oceaan met koraal. Daar maakten ze tekeningen van die als achtergrond dienden voor hun filmpjes. Lopend voor groen scherm zwemmen ze zo opeens door hun eigen wereld’, vertelt Linda.

De magie van film
Kinderen ontdekken de magie van film. ‘Ze leren dat je een nieuwe werkelijkheid kunt creëren. Én ze leren in het proces heel goed samenwerken, omdat ze samen keuzes moeten maken’, vertelt Linda. Het project slaat aan. Leerlingen lopen over van enthousiasme. Patrick vult aan: ‘Het maken van trailers was een gigantisch succes. De kinderen zeiden na afloop: ‘nu willen we ook de hele film maken!’

Vakoverstijgend
Doordat de mediastudio op school blijft en de apparatuur dus beschikbaar is voor leerkrachten en leerlingen is het gemakkelijk om de lessen ook toe te passen bij andere vakken. Ook de modules die leerkrachten kunnen gebruiken en de vaardigheden die zij zelf leren dragen daar aan bij. ‘Omdat ze nu de kennis hebben van de technieken kunnen ze er zelf gemakkelijk iets mee doen, bijvoorbeeld in een themaweek. Gaat het over de moestuin, dan kunnen zij zelf een videoportret van de moestuin maken. Ze krijgen dus een waardevol gereedschap in handen. Ik heb al gehoord van een leerkracht die nu in een andere les met stopmotion werkt’, vertelt Patrick.

Zelfvertrouwen en verbeeldingskracht
Voor de leerlingen levert het misschien nog wel meer op. Linda: ‘Als eerste zelfvertrouwen. De leerlingen verrassen zichzelf met wat ze kunnen bedenken en maken. We spreken de verbeeldingskracht aan en leren de kinderen om zich te uiten en hun eigen verhaal te vertellen.’ Daarnaast helpt het kinderen ook om beelden te interpreteren en te reflecteren op beeld, omdat ze begrijpen hoe die beelden gemaakt zijn. Patrick: ‘Wat is waar, wat is in scene gezet? Dat leren ze door het zelf te doen.’ Door samen films te kijken en te bespreken tijdens de kick-off van het project  leren de leerlingen bovendien dat er verschillende perspectieven zijn. Zo ontwikkelen ze empathie.