Terugblik: CVU-Netwerkbijeenkomst 9 okt

Op woensdag 9 oktober kwam het netwerk van Creatief Vermogen Utrecht (CVU) voor de tweede keer dit kalenderjaar samen bij De Nijverheid voor een netwerkbijeenkomst over het thema Burgerschap. Reineke de Vries en Pelle van den Berg van CVU openden de middag met een warm welkom en een interactieve kennismakingsronde. Hierna werd er stilgestaan bij de nieuwe samenwerkingen die dit schooljaar van start zijn gegaan. Theatergroep Aluin, Muziek voor Ieder Kind en DOX zijn nieuw aangesloten partners. Andere nieuwe partnerschappen zijn De Ariënsschool met KOPA, Auris Fortaal met Cultuurknooppunt, Fritz Redl (VSO & SO) met ClickF1 en ook Buurtschool Hart van Noord met ClickF1.

OpMaat-trajecten
Tijdens de bijeenkomst vertelde Pelle over de OpMaat-trajecten: een nieuw onderdeel binnen het CVU-programma dat ruimte biedt voor vernieuwing en maatwerk in creatieve partnerschappen / cultuureducatie.

Een OpMaat-traject is een kortdurende samenwerking van één tot twee jaar, bedoeld als opstap naar een mogelijk langdurig partnerschap tot 2028. Er is jaarlijks plek voor ongeveer acht van deze trajecten. Ze zijn vooral bedoeld voor scholen die extra ondersteuning kunnen gebruiken, zoals basisscholen met een hoge weging, scholen in het speciaal onderwijs en in het vmbo of praktijkonderwijs. Zo dragen de trajecten bij aan meer kansengelijkheid in het onderwijs.

Het initiatief voor een traject kan zowel vanuit een school als vanuit een culturele partner komen. Veel scholen gaven aan dat een langdurig partnerschap soms nog een stap te ver is; met een OpMaat-traject wordt de drempel lager en ontstaat de mogelijkheid om voorzichtig samen te verkennen wat werkt. Tegelijkertijd biedt het ook ruimte aan culturele partners om te experimenteren met nieuwe vormen van samenwerking, onderzoek en innovatie die passen binnen de doelen van Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK).

Er is het afgelopen jaar al verkend welke behoeften er leven bij scholen en partners. Hierbij bleek dat musea en podia vaak buiten de boot vallen bij langdurige partnerschappen, terwijl zij juist een waardevolle rol spelen in het Utrechtse cultuureducatieve veld. Een deel van de OpMaat-trajecten zal daarom met hen worden opgezet.

Bij elk traject wordt gekeken naar aansluiting op de verplichte of facultatieve onderwijsdoelen en naar de mogelijkheid om de samenwerking in de toekomst te verdiepen. Pelle sloot af met een uitnodiging aan iedereen: “Heb je ideeën of vragen over mogelijke OpMaat-trajecten? Laat het me vooral weten!”

Kennisdeling binnen CVU: drie lijnen voor de komende jaren
Kennisdeling is een van de pijlers van het CVU-netwerk en ook in de komende jaren blijft dit een belangrijk speerpunt. Het projectteam CVU wil kennis en ervaringen blijven uitwisselen langs drie inhoudelijke lijnen:

– Diversiteit en inclusie

– Cultuureducatie en burgerschap

– Impact maken en meten

Deze thema’s komen voort uit de input die jullie, het CVU-netwerk, gaven tijdens de vorige netwerkbijeenkomst op 27 maart in Ekko, uit de inzichten die het CVU-team zelf opdeed tijdens startgesprekken en uit landelijke ontwikkelingen binnen andere Cultuureducatie met Kwaliteit (CmK)-projecten. Ook de gesprekken met de ontwikkelgroep hebben bijgedragen aan deze focus.

Het doel is dat deze drie lijnen leiden tot meer verdieping en samenhang binnen het netwerk:

– Diversiteit en inclusie: Het CVU-team volgt eerst zelf een training om zich verder te verdiepen in dit onderwerp. In het voorjaar trekken we vervolgens samen op om dit thema breder te verkennen.

– Cultuureducatie en burgerschap: Dit thema stond deze dag centraal. Het idee is om hier later in een LAB-vorm met een kleinere groep verder aan te werken. Tijdens een LAB kan er verder geëxperimenteerd en verdiept worden. Meer informatie over de LAB’s volgt verder in het verslag.

– Impact maken en meten: Hierbij draait het om de vraag hoe we beter zichtbaar kunnen maken wat cultuur daadwerkelijk betekent voor de leerling. Ook hiervoor start in het voorjaar een LAB.

Zo bouwt CVU de komende jaren verder aan een lerend netwerk waarin kennisdeling, reflectie en samenwerking centraal staan.

Wieneke van der Kwaak over burgerschap en cultuureducatie
Wieneke, sinds maart werkzaam bij De Vrijstaat en met ruime ervaring in burgerschapseducatie, trapte haar onderdeel af met een persoonlijke introductie en een toelichting op het werk van De Vrijstaat. De Vrijstaat is een wijkcultuurhuis in Leidsche Rijn waar kinderen en jongeren (6–26 jaar) kunst kunnen maken, beleven en ervaren in samenwerking met professionele kunstenaars.

Wieneke schetste waarom de koppeling tussen kunst en burgerschap actueler is dan ooit. De wereld vraagt om gesprekken over maatschappelijke thema’s met kinderen en jongeren. Bovendien worden op dit moment nieuwe kerndoelen voor burgerschap en kunst & cultuur ontwikkeld, waarin de verbinding tussen beide domeinen nadrukkelijk wordt gelegd. Ook publicaties zoals Wicked Kunsteducatie benadrukken het belang van kunstonderwijs dat de leefwereld van leerlingen verbindt met de maatschappij.

Wat is burgerschap?
In kleine groepen maakten de deelnemers een woordweb rondom het begrip burgerschap. We bespraken vragen als:

– Wat valt onder burgerschapsonderwijs?

– Welke vaardigheden en kennis zijn nodig?

– Wat moeten leerlingen meekrijgen?

De bevindingen werden plenair gedeeld en vastgelegd voor verdere analyse. Hierbij kwam onder meer naar voren hoe belangrijk het is om de doelgroep goed te kennen en te weten hoe je met kunst en cultuureducatie kunt aansluiten bij hun taal, leefwereld en behoeften. Communicatie, openheid en het besef dat ook volwassenen niet uitgeleerd zijn, spelen daarbij een grote rol.

Kerndoelen Burgerschap & Kunst en cultuur
Wieneke lichtte vervolgens de conceptkerndoelen van SLO toe.
Voor burgerschap zijn drie domeinen geformuleerd:

– Schoolcultuur; de school als veilige oefenplaats voor democratische waarden.

– Samenleving & Democratie; aandacht voor diversiteit, betrokkenheid en democratische processen.

– Maatschappelijke vraagstukken; leren omgaan met verschillende perspectieven.

Voor kunst & cultuur zijn eveneens drie domeinen benoemd:

– Artistiek-creatief vermogen.

– Maken en betekenis geven.

– Meemaken en betekenis geven.

Meerwaarde van de koppeling (Kunsteducatie en Burgerschapseducatie)
Wieneke benadrukte dat kunstonderwijs in wezen burgerschapsonderwijs ís. Via kunst leren leerlingen zichzelf en anderen beter kennen, de wereld begrijpen, samenwerken en communiceren. Kunst biedt bovendien ruimte om complexe thema’s bespreekbaar te maken op een veilige en creatieve manier, bijvoorbeeld door te kijken door de ogen van een kunstenaar.

Een aansprekend voorbeeld uit de praktijk was de Doe Expo “Om het Lijf” (nog t/m 30 november te zien), waarin kinderen van 6 t/m 12 jaar het menselijk lichaam onderzoeken. Ze kijken naar kunst van vier jonge makers en gaan ook zelf creatief aan de slag.  Zo laat De Vrijstaat zien hoe kunst kan helpen om persoonlijke verhalen te verbinden aan maatschappelijke thema’s.

Burgerschap in Beeld met post-it!
In het interactieve onderdeel “Burgerschap in Beeld” gingen de aanwezigen zelf aan de slag met post-its om hun eigen praktijk in kaart te brengen. Aan de hand van vier kleuren dachten we na over de huidige stand van zaken, toekomstdromen, knelpunten en oplossingen binnen het thema burgerschap en cultuureducatie.

Uit de oefening kwamen waardevolle inzichten naar voren. Velen herkennen dat boodschappen niet altijd blijven hangen bij leerlingen en dat er een kloof bestaat tussen de open blik van professionals en de behoeften van de doelgroep. Ook werd benoemd dat leerkrachten en professionals zelf nog veel te leren hebben, bijvoorbeeld in het omgaan met weerstand van ouders of het delen van verschillende perspectieven.

Toch zagen we ook veel kansen. Kunst blijkt een krachtig middel om dialoog, respect en samenwerking te bevorderen. Scholen werken steeds vaker met themaweken of projecten waarin kunst en burgerschap elkaar versterken. Er is behoefte aan meer structurele inbedding, bijvoorbeeld door burgerschap op te nemen in leerlijnen en scholen actief te betrekken bij culturele projecten.

De belangrijkste knelpunten liggen bij tijd, middelen en onderwaardering van kunst binnen het onderwijs. Daarnaast is het soms lastig om aan te sluiten bij de taal en leefwereld van leerlingen.

Bij de oplossingen werd vooral gewezen op het belang van goede communicatie, reflectie en verbinding met ouders en de doelgroep. Door ruimte te bieden voor verschillende visies kan vertrouwen groeien. Ook werd benadrukt dat kunst en cultuur structureel onderdeel moeten zijn van burgerschapsonderwijs, met docenten die zowel artistiek als pedagogisch sterk zijn.

Deze oefening maakte duidelijk dat burgerschap en cultuureducatie volop kansen bieden om leerlingen te laten nadenken over wie ze zijn, waar ze voor staan en hoe ze samenleven met anderen.

LAB Burgerschap & Cultuureducatie
Aan het einde van de bijeenkomst werd door Reineke de nieuwe LAB-vorm verder uitgelicht. Een LAB vormt een deelnetwerk binnen het CVU, gericht op verdieping en vernieuwing rond één thema.

Een LAB is een open, onderzoekend traject dat vertrekt vanuit de praktijk en vragen van de deelnemers. De uitkomst ligt niet van tevoren vast, het draait om samen leren, experimenteren en nieuwe inzichten ontwikkelen. Het proces wordt begeleid door Cultuur & School Utrecht (C&SU), dat de groep ondersteunt richting concrete opbrengsten.

Het LAB bestaat uit ongeveer tien deelnemers, waaronder cultuurcoördinatoren, leerkrachten, docenten, directeuren, creatief partners en eventueel een expert. Deelnemers worden bij voorkeur aangemeld als duo vanuit hetzelfde partnerschap, zodat de samenwerking direct kan worden versterkt.

De groep komt vier tot zes keer per jaar bijeen, gedurende een periode van één tot twee jaar. De opzet is flexibel en wordt afgestemd op de behoeften van de deelnemers. Belangrijk is dat deelnemers ondersteuning krijgen van hun directie en ruimte krijgen om aan het LAB deel te nemen binnen werktijd.

Er is vergoeding beschikbaar voor de tijd die aan het LAB wordt besteed en mogelijk ook extra ruimte om te experimenteren met nieuwe ideeën. De start staat gepland voor november/december 2025.

Het LAB biedt een kans voor iedereen die verder wil denken over de rol van kunst en cultuur in relatie tot burgerschapsonderwijs, wil leren van anderen en samen wil bouwen aan vernieuwende praktijkvoorbeelden binnen het CVU-netwerk.

Enthousiast om deel te nemen aan het eerste LAB: Burgerschapsonderwijs en cultuureducatie? Stuur een mailtje naar Reineke@cultuurenschoolutrecht.nl

De volgende CVU-Netwerkbijeenkomst staat gepland op 19 maart 2026! Klik hier om je alvast aan te melden.