De Juf en de Kunst praat met… Wieneke van der Kwaak
Je zou deze sprankelende jonge vrouw kunnen kennen van De Kleine Ambassade in Schiedam, waar ze ruim tien jaar de drijvende kracht was. In maart van dit jaar maakte Wieneke van der Kwaak een switch: ze verhuisde naar een dorpje bij Hilversum, ging aan de slag bij De Vrijstaat als cultuurcoach en educatiemaker en is daarmee ook verbonden aan het lerend netwerk van Creatief Vermogen Utrecht. Maar wie is Wieneke van der Kwaak en wat drijft haar?
“Bevlogenheid en betrokkenheid vind ik twee heel belangrijke eigenschappen. Als je passie hebt voor wat je doet en betrokken bent bij de doelgroepen met wie je werkt, krijg je iedereen mee. Zulke docenten vergeet je je leven lang niet. Ik hoop precies zo het verschil te maken voor de kinderen en jongeren die ik tref.”
“Als ik terugkijk op mijn jeugd, zie ik een blij, vrolijk, fladderend kind. Ik kom uit een liefdevol nest. Mijn ouders werkten beiden in de zorg en hadden belangstelling voor kunst en cultuur. Ze namen ons mee naar musea en (klassieke) concerten. Daar was ik toen niet altijd even enthousiast over, maar nu waardeer ik dat des te meer. Ik herinner me dat wij thuis een kinderfilm op videoband hadden over Vincent van Gogh. Ik was compleet gegrepen: door zijn schilderijen, maar ook door wie hij was. Waar andere kinderen fan waren van Michael Jackson, was ik fan van Vincent van Gogh!”
“Na een jaar psychologie aan de Erasmus Universiteit wilde ik het liefst theatermaker of theaterdocent worden. De audities voor de opleidingen gaven mij echter zoveel spanning dat het niet lukte om binnen te komen. Achteraf gezien was ik denk ik te jong, onzeker en wilde ik misschien té graag. Daarom ging ik naar de Pabo en studeerde af als leerkracht. Het werken met kinderen vond ik heerlijk, maar ik kon mijn ei niet kwijt in het schoolsysteem. De roosters zaten te vol, vooral met cognitieve vakken en bijbehorende methodes. Terwijl ik juist uitkeek naar gesprekken, creativiteit en de persoonlijke en sociale ontwikkeling van de leerlingen. Daar vond ik te weinig ruimte voor. Daarnaast bleef de behoefte aan meer creatieve en kunstzinnige invulling knagen.”
“Ik besloot verder te studeren en koos voor Algemene Cultuurwetenschappen, opnieuw aan de Erasmus Universiteit in Rotterdam. Beste keuze ooit! Naast de brede aandacht voor kunst vond ik vooral het vak sociologie van kunst en cultuur erg interessant. Wie bepaalt wat kunst is en wat niet? Hoe komt identiteit via kunst en cultuur tot uiting? En vice versa; hoe wordt kunst beïnvloed door wat er in de wereld gebeurt?”
Wat deed je na je studie?
“Ik werkte een jaar als freelancer, onder andere bij MAAS Theater en Dans in Rotterdam. Hierna kwam ik terecht bij De Kleine Ambassade in Schiedam. Dat is een ANBI-stichting die kinderen en jongeren actief betrekt bij hun leefomgeving en de maatschappij, via burgerschapseducatie en participatie. Als projectmedewerker ontwikkelde ik lesmateriaal, organiseerde ik maatschappelijke evenementen in opdracht van ministeries, gemeentes, bedrijven en scholen. Zelf ging ik ook met kinderen en jongeren aan de slag.”
En nu bij De Vrijstaat?
“De liefde bracht me een half jaar geleden naar Utrecht. Mijn werkplek bij De Vrijstaat zie ik als een mooi nieuw avontuur! Ik moest wennen aan de nieuwe omgeving en taken, want bij De Kleine Ambassade was ik als een vis in het water. Maar het Vrijstaat-team is zo warm en enthousiast dat de overgang soepel verliep. Zoals mijn collega’s bij De Kleine Ambassade als familie voelden, zo ben ik nu opgenomen in de Vrijstaatfamilie.”
“In deze nieuwe setting kan ik doen waar ik van houd: kunst en burgerschap combineren. Neem de doe-expo Om het lijf (nog te zien tot 30 november in Het Gebouw in Leidsche Rijn, red.). Eén van de vier kunstenaars, Assmayonaise, gebruikt in haar werk de zee en dierenwereld om genderdiversiteit te belichten. Ze laat op die manier zien hoe fijn en belangrijk het is dat je jezelf kunt zijn. Of Eveline van Dael, die met haar kunst het gesprek aanwakkert over diversiteit en inclusiviteit. Fantastisch als dit ogen opent en nieuw inzicht geeft. Ook de voorstelling Leeuwenstein afgelopen zomer bood veel mogelijkheden om met kinderen in gesprek te gaan. Macht en status stonden centraal: ken je dit in je eigen omgeving? Wie hebben er veel status en macht? Is dat terecht? Hoe ga je ermee om?”
“Kunst is zo’n rijke bron waar je eindeloos uit kunt putten. Als het goed is, krijgen kinderen door de gesprekken en werkvormen meer inzicht in zichzelf én begrip voor anderen. Ze leren breder kijken dan hun eigen bubbel: wat gebeurt er in de wereld, wat vind ik daarvan en hoe verhoud ik me daartoe – en hoe verhouden anderen zich daartoe?”
Wat inspireert jouzelf?
“Oei, dat is een moeilijke! Ik ben nieuwsgierig en houd van ontdekken. Ik laat me graag verrassen. Ik heb geen voorkeur voor een specifieke kunstdiscipline, al geniet ik erg van (jeugd-)theater: MAAS, Het Filiaal hier in Utrecht, Artemis. Na een museumbezoek of voorstelling neem ik graag de tijd om ‘na te sudderen’. Alleen of samen reflecteren op wat ik gezien heb en wat raakte. Ik ben een gevoelsmens. Kunst mag binnenkomen, aan het denken zetten en nieuw zicht geven.”
Wat heb je nodig om zelf creatief te zijn?
“Kaders! Uit mezelf ben ik niet zomaar creatief. Ik heb een opdracht of casus nodig. Ik ben snel enthousiast, dus laat mij maar aanhaken of doorbouwen op een idee. Ik hou ook van experimenteren. Nieuwe materialen, technieken of expressievormen uitproberen. Na een cursus of workshop ga ik zelf nog een tijdje door, maar dan ebt de inspiratie weg en heb ik weer een nieuwe impuls nodig. Dat continue geprikkeld worden, daar leef ik van op.”
Hoe kijk je naar het netwerk Creatief Vermogen Utrecht?
“Toen ik bij De Vrijstaat begon, was CVU voor mij helemaal nieuw. Het concept van langdurige partnerschappen vind ik mooi: samen iets opbouwen en van elkaar leren. Met Daphne de Bruin (artistiek leider van De Vrijstaat) bezocht ik onze partnerscholen om kennis te maken. Mooi om te zien hoe scholen kunst en cultuur op verschillende manieren inzetten.”
“Het culturele veld in Utrecht voelt trouwens ook een beetje als een familie. Organisaties kennen elkaar goed en werken vaak al jarenlang met plezier samen. Hoe prachtig is dat? Binnenkort (donderdag 9 oktober, 15.00 – 17.00 uur in De Nijverheid, red.) organiseert Creatief Vermogen Utrecht een netwerkbijeenkomst rond burgerschap en cultuureducatie. Ik kijk ernaar uit om mijn expertise daar te delen en anderen te inspireren. Burgerschap is een hot item op scholen. Sinds 2006 is het een verplicht vak en in 2021 is de wet aangescherpt: scholen moeten doelgericht en samenhangend invulling geven aan burgerschap. Veel scholen zoeken nog naar passende vormen. De combinatie met kunstonderwijs vind ik heel logisch èn aantrekkelijk. Daarom is het zo waardevol dat scholen en culturele instellingen hierover met elkaar in gesprek gaan.”
Tot slot, Wieneke?
“Over de wereld maak ik me zorgen, maar ik focus liever op hoop. Als persoon en in mijn werk. Ik ben niet religieus, maar ik heb wel een geloof. Ik geloof in verbinding en liefde. Dat vormt ook de basis van mijn werk met kinderen en jongeren. Als we echt samenzijn in een gesprek en ik zie dat er kwartjes vallen, dat kinderen meer contact krijgen met hun eigen gevoelswereld en die van anderen… dan ontroert me dat enorm. Daar kan ik wel van huilen.”
Maria Hendriks-Jacobs, 23 september 2025
Utrecht
Meer weten over de Netwerkbijeenkomst op 9 oktober?
Klik hier.
